Jak uprawiać i dbać o drzewko bonsai

Pierwsze kroki z bonsai — wybór drzewka i narzędzi

Bonsai nie jest gatunkiem, a sztuką miniaturyzacji drzewek. W praktyce oznacza to, że niemal wszystkie gatunki drzew można przemienić w bonsai. Mogą to być drzewa występujące w Polsce — jałowiec, lipa drobnolistna, buk, modrzew, grab, jabłoń, wiśnia, sosna, a nawet dąb. Do uprawy bonsai często wybiera się fikus miniaturowy, wiąz drobnolistny, pieprzowiec chiński, miłorząb japoński, glicynię, klon palmowy i azalię, a także inne drzewa owocowe oraz iglaki, które świetnie reagują na przycinanie. Jeżeli dopiero zaczynasz swoją przygodę z bonsai, sprawdź uważnie, czy gatunek, który wpadł Ci w oko, nie wymaga specjalnych warunków. Dla początkujących najlepiej nadaje się figowiec tępy, czyli fikus miniaturowy, z uwagi na jego łatwą uprawę. 

Drzewka bonsai można znaleźć w wielu małych i dużych sklepach ogrodniczych, a cena za sztukę wynosi od kilkudziesięciu do nawet kilkuset złotych. Czasem w supermarketach można trafić na bonsai w bardzo przystępnych cenach, lecz zwykle są to wątłe egzemplarze, które szybko marnieją w warunkach domowych, dlatego lepiej nie ryzykować i kupić drzewko w sprawdzonym sklepie.

Pielęgnacja bonsai: Akcesoria i narzędzia

Uprawa drzewek na bonsai wymaga pewnej wiedzy i odpowiednich narzędzi, doniczki i substratu. Zatem jaka doniczka będzie najlepsza do fikusa bonsai? Na początek, gdy drzewko nie jest jeszcze uformowane, potrzebujemy doniczki przejściowej z licznymi otworami w dnie i ściankach, która będzie optymalnie dotleniać korzenie. Do uformowanego już drzewka należy wybrać ceramiczną doniczkę dekoracyjną, która pozwoli mu rosnąć zdrowo i będzie podkreślać jego walory estetyczne. Wielkość doniczki nie pozostaje bez znaczenia —szerokość doniczki prostokątnej i owalnej powinna wynosić 2/3 wysokości drzewka, zaś promień doniczki okrągłej i kwadratowej powinien wynosić 1/3 wysokości rośliny.

Sekret harmonijnej sylwetki bonsai tkwi w prawidłowym i regularnym przycinaniu, formowaniu i drutowaniu drzewek. W tym celu nie wystarczy nam zwykły sekator. 
Do podcinania gałązek potrzebujemy znacznie ostrzejszych kleszczy w różnych rozmiarach. Ponadto należy zaopatrzyć się w szczypce, nożyczki, dłuta, oksydowany drut aluminiowy i kleszcze do niego. Opcjonalnie można zdecydować się na rozchylacz gałęzi, który pomoże jeszcze precyzyjniej uformować bonsai.

Pielęgnacja bonsai

Ile rośnie drzewko bonsai? Prawidłowo pielęgnowane bonsai może rosnąć ponad 100 lat. Jak dbać o drzewko bonsai, aby dożyło tak sędziwego wieku? Kluczem jest cierpliwość i regularność, ponieważ ten rodzaj uprawy nie należy do łatwych. Jak wspomniano wcześniej, niemal każde drzewko nadaje się do uprawy na bonsai. Choć wymagania poszczególnych gatunków mogą się nieznacznie różnić, to istnieje kilka zasad ogólnych dotyczących pielęgnacji bonsai. 

Przede wszystkim należy zapewnić roślinie odpowiednią temperaturę. Niektóre drzewka bonsai można uprawiać w ogrodzie. Drzewka z ciepłych stref klimatycznych należy uprawiać w domu, ponieważ polski klimat może być dla nich zbyt surowy. Utrzymanie odpowiedniej temperatury stanowi nie lada wyzwanie, ponieważ przechłodzona lub przegrzana roślina masowo gubi liście. Do przegrzania zwykle dochodzi w okresie jesienno-zimowym, dlatego należy unikać stawiania doniczki w pobliżu grzejników. Choć bonsai lubi ciepło, to nie przepada za zbyt suchym powietrzem. Aby zwiększyć wilgoć, wystarczy postawić w pobliżu drzewka niewielkie naczynie z wodą.
Obfitość i częstotliwość podlewania zależą od gatunku. Pamiętaj jednak, że na skutek procesu miniaturyzacji drzewka stają się bardziej wrażliwe na przesuszenie. Aby uniknąć przesuszenia, trzeba regularnie sprawdzać wilgotność substratu. Podlewanie bonsai odbywa się dwuetapowo. Najpierw zwilżamy ziemię równomiernie do momentu, aż woda odpłynie przez otwory. Po koło 15 minutach podlewamy roślinę ponownie do chwili ujścia wody przez otwory w doniczce. Drzewka podlewamy rano lub w południe, aby woda mogła dobrze wyschnąć. Rośliny podlewane wieczorem często stoją w wodzie przez noc i dlatego są bardziej narażone na występowanie chorób grzybowych. Do podlewania stosujemy odstałą wodę z kranu w temperaturze pokojowej. Liście spryskujemy regularnie wodą i oczyszczamy nabłyszczaczem.

Jak przesadzić bonsai? Odpowiedź jest dość prosta. Bonsai przesadzamy wtedy, gdy korzenie nie mieszczą się w doniczce — w takich przypadkach woda wsiąka wolniej, a system drenażu nie działa. Młode drzewka przesadza się raz w roku, najlepiej wiosną, a dojrzałe okazy co 3–5 lat. Wybór podłoża do bonsai zależy od gatunku drzewka. Ogólnie zaleca się sadzenie w ziemi dobrze utrzymującej wilgoć i bogatej w składniki odżywcze. Pokarm ma istotne znaczenie w intensywnym procesie formowania drzewka na bonsai, dlatego trzeba nawozić je regularnie, zwykle raz na 3 tygodnie. Dojrzałe drzewka nawozimy do dwóch razy w sezonie wegetacyjnym. Optymalnym źródłem składników odżywczych są nawozy wzbogacone humusem.
Nieodłącznym elementem uprawy drzewka na bonsai jest konsekwentne przycinanie i formowanie rośliny. Te kluczowe etapy sztuki miniaturyzacji omawiamy szczegółowo poniżej.

Pielęgnacja bonsai: przycinanie

Obok regularnego stosowania specjalistycznych nawozów przycinanie to kolejny kluczowy etap w pielęgnacji bonsai. Systematyczne cięcie drzewka w sezonie wegetacyjnym istotnie wpływa na jego kondycję oraz gęstość korony. Z pierwszym cięciem należy poczekać, gdy roślina będzie mieć około 5 lat. Jeżeli chcemy zacząć naszą przygodę z cięciem bonsai prędzej, możemy zaopatrzyć się w sklepie ogrodniczym w starsze drzewko gotowe do przycinania. Gałązek nie wolno odrywać ani ukręcać. Do przycinania drzewka bonsai używamy tylko precyzyjnych, bardzo ostrych narzędzi, jak np. specjalistycznych kleszczy, ponieważ wykonane nimi rany na drzewku goją się szybciej. Tępe narzędzia, jak np. sekator, miażdżą i zasuszają drzewko.
Proces przycinania bonsai dzieli się na dwa etapy – formowanie oraz cięcie pielęgnacyjne. Cięcie formujące wykonuje się raz na sezon wegetacyjny, poza okresem wegetacji, czyli jesienią lub wczesną wiosną. Po dokładnych oględzinach rośliny, wyborze strony reprezentacyjnej i stylu formy pora nadać drzewku określoną strukturę. Do formowania używamy kleszczy skośnych, ponieważ po ich głębokich cięciach rany na drzewku goją się szybko. Na początek usuwamy grubsze, suche, a także długie i cienkie gałęzie oraz niesforne, sztywne pędy nie współgrające z wybraną sylwetką. Pamiętaj, że przycinanie gałązek powinno iść w parze z podcięciem korzeni.
Cięcie pielęgnacyjne jest delikatniejsze od formującego i dlatego wykonuje się je kilka razy w sezonie wegetacyjnym. Najbardziej intensywnie wzrasta wierzchołek rośliny, co dzieje się kosztem gęstości korony. Regularne przycinanie pędów na szczycie pozwoli utrzymać pożądaną formę drzewka i zagęścić koronę. 

Kształtowanie bonsai: drutowanie oraz inne techniki

Drutowanie pozwala nadać bonsai wybrany kształt. Proces ten trwa cały rok, a używa się do niego drutów z hartowanej miedzi lub aluminium. Jeżeli dopiero zaczynasz przygodę z uprawą bonsai, wybierz bardziej giętki i łatwiejszy w użyciu drut aluminiowy. Zaopatrz się w druty o różnej grubości. Przyjmuje się, że grubość drutu powinna stanowić około 1/3 grubości gałązki. Cieńsze druty nie będą w stanie udźwignąć ciężaru gałązki i pomóc w jej formowaniu. Najpierw owijamy pień co najmniej dwukrotnie, aby stworzyć stabilną konstrukcję dla gałęzi. Następnie owijamy drutem grubsze gałązki. Przytrzymując gałąź palcem w jednym miejscu, wyginamy ją stanowczym ruchem kciuka. Czynność powtarzamy dla cieńszych gałązek. Jeśli chcemy poprowadzić gałązkę w dół, drut musi wychodzić od spodu pnia, a zadrutowaną gałązkę należy zabezpieczyć odciągiem przymocowanym do brzegu doniczki. Jeśli prowadzimy gałązkę w górę, to drut powinien wychodzić z wierzchu pnia. Po uformowaniu gałązki odetnij drut, żeby nie wrósł w roślinę. Odwijanie drutu może niekorzystnie wpłynąć na drzewko.
Oprócz drutowania istnieją inne techniki formowania drzewek na bonsai, takie jak defoliacja, nebari czy metoda martwego drewna. Wybór techniki kształtowania drzewka zależy w dużej mierze od naszego doświadczenia. Defoliacja to nic innego jak całkowite usunięcie liści, które wykonuje się latem. Pozbawione liści drzewo energicznie się rozrasta, produkując przy tym drobniejsze listki. Nebari to jedna z najtrudniejszych metod formowania drzewka, która przynosi bardzo atrakcyjne rezultaty. Polega ona na formowaniu korzeni w określonym stylu. Kolejną metodą wymagającą dużej wprawy w pielęgnacji bonsai jest martwe drewno. Polega ona na wytworzeniu obszarów martwego drzewna na pniu lub gałęzi. Technika ta jest zarezerwowana dla drzewek iglastych. Aby uzyskać pożądane rezultaty, należy uzbroić się w cierpliwość, ponieważ na efekty martwego drewna trzeba czekać nawet kilka lat.

Typowe szkodniki i choroby drzewek bonsai

Gubienie liści jest najczęściej spowodowane błędami w pielęgnacji bonsai. Korona drzewka może przerzedzać się na skutek niewystarczającego nasłonecznienia lub jego nagłej zmiany. W takim przypadku warto przestawić doniczkę w dobrze oświetlone miejsce, ale nie wystawione na bezpośrednie działanie słońca. Bonsai traci masowo liście często w okresie jesienno-zimowym, gdy zaczynamy ogrzewać nasze domy. Aby zwiększyć wilgotność powietrza, wystarczy postawić w pobliżu drzewka miseczkę z wodą i spryskiwać liście odstałą wodą o temperaturze pokojowej. Jeśli gubienie liści jest spowodowane przesuszeniem rośliny, wówczas po odcięciu suchych gałęzi należy zanurzyć doniczkę na kwadrans w wodzie i rozważyć zmianę stanowiska na bardziej zacienione.

Błędy pielęgnacyjne to nie jedyna przyczyna masowego zrzucania liści. Wilgotna podstawa pnia i brązowe przebarwienia na liściach mogą świadczyć o rozwijającej się chorobie grzybowej spowodowanej przelaniem lub stosowaniem nieodpowiedniego substratu. Infekcji grzybiczej można zaradzić, przesadzając drzewko bonsai do nowej ziemi oraz stosując preparat grzybobójczy. 

Nasze drzewko może stać się również łakomym kąskiem dla mszyc, przędziorków, czerwców i innych szkodników chętnie atakujących rośliny doniczkowe. Jeżeli na liściach widać niewielkie tarczki z lepką masą, to znaczy, że na drzewku zadomowiły się czerwce. Szkodniki należy zatrzeć wacikiem nasączonym denaturatem, a następnie opryskać roślinę insektycydem. Mszyce to kolejna zmora każdego miłośnika zieleni. Jeżeli zauważysz na swoim bonsai niewielkie białe, żółte lub zielone pluskwiaki, zmyj je pod strumieniem wody, a potem opryskaj drzewko środkiem owadobójczym. Szczegółowe wskazówki na temat zapobiegania i zwalczania mszyc znajdziesz w naszym artykule.  

Najczęściej zadawane pytania dotyczące drzewek bonsai

Choć pielęgnacja bonsai należy do wymagających, to każdy może osiągnąć spektakularne efekty. Jak prawidłowo dbać o drzewko bonsai? Aby drzewko stało się ozdobą naszego domu na wiele lat, należy regularnie je nawozić, przycinać i kształtować. Metody pielęgnacji bonsai mogą się nieznacznie różnić w zależności od wybranego gatunku.

Kiedy po raz pierwszy podciąć bonsai?

Podcinamy okazy wieloletnie, zwykle mające ok. 5 lat. Jeżeli chcesz rozpocząć przygodę z formowaniem bonsai prędzej, kup starszą roślinę.

Czym różni się cięcie pielęgnacyjne od formującego?

Cięcie formujące jest bardziej drastyczne, ponieważ kształtuje ogólną sylwetkę drzewa. Wykonuje się je raz na sezon wegetacyjny, jesienią lub wczesną wiosną. Cięcie pielęgnacyjne jest delikatniejsze, wykonuje się je regularnie przez cały sezon wegetacyjny w celu utrzymania lub dopracowania kształtu drzewka. 

Czy uprawa bonsai jest droga?

Hodowla bonsai wiąże się z pewnymi kosztami, ponieważ trzeba kupić niezbędne akcesoria: kilka par kleszczy, szczypce, druty o różnej grubości, doniczkę treningowa i dekoracyjną, podłoże, specjalistyczny nawóz. Cena za roślinę może wahać się od kilkudziesięciu do kilkuset złotych w zależności od gatunku i wieku drzewka.

Czy bonsai jest trujące?

Bonsai nie jest konkretnym gatunkiem, a techniką miniaturyzacji rośliny. Do uprawy na bonsai nadają się zarówno iglaki, jak i drzewa liściaste, wśród których zdarzają się gatunki trujące.